منطقه حفاظت شده " ارسباران " ، نگینی در میان کوه‌های سر به فلک ک

منطقه حفاظت شده " ارسباران " ، نگینی در میان کوه‌های سر به فلک کشیده

آذربایجان اویرنجی حرکاتی : آذربایجان شرقی یکی از قطب‌های گردشگری و توریستی کشور محسوب می‌شود که دارای پتانسیل و قابلیت‌های بسیاری در حوزه صنعت گردشگری است

ساختار محیط زیست طبیعی استان به دلیل شکل‌گیری چهره‌های مختلف طبیعت ، زاییده شرایط متعددی بوده و در پدید آمدن آن عوامل بی‌شماری نظیر وضعیت زمین شناسی ، خاک، اقلیم و عوامل زیستی موثر بوده است. تلاقی رشته کوه‌های البرز و زاگرس و قرار گرفتن مبدا رشته کوه‌های مرکزی ایران دراین خطه همراه با برخورداری آن از تاثیر چهاراقلیم، تنوع و غنای زیادی را در ساختار گیاهی و جانوری آن فراهم کرده است. اکوسیستم ارسبارانی استان با ویژگی‌های خاص و منحصربفرد خود مجموعه‌ای از عناصر هیرکانی و قفقازی و عناصر سایر مناطق گیاهی کشور محسوب می‌شود که علاوه بر تنوع عظیم گیاهی، عمده‌ترین گونه‌های پستانداران و پرندگان حمایت شده یا کمیاب را نیز در چتر حمایت خود دارد. توده‌های کوهستانی آرارات در مناطق شمالی آذربایجان شرقی، نفوذ گسترده‌ای داشته و قوچ و میش ارمنی از شاخص‌ترین عناصر این مجموعه می‌باشد. زیستگاه‌های ییلاقی و قشلاقی تپه‌ماهوری "کیامکی" ،ییلاق "قره‌چی" و مناطق صخره‌ای و صعب‌العبور " کنتال " مامن طبیعی انواع گونه‌های جانوری مانند کل و بزوحشی ، پلنگ و سیاه گوش است. قسمت‌های میانی استان نیز به فلات مرکزی ایران می‌پیوندد که آهو و میش مرغ از گونه‌های خاص این تیپ به شمار رفته و گونه آهو در دشت " ساری‌یاز" و میش مرغ نیز در منطقه " قره‌قشلاق " قابل مشاهده هستند. آذربایجان شرقی ازجنبه داشتن جاذبه‌های طبیعی‌از مناطق مهم کشور در زمینه "گردشگری" طبیعت محسوب می‌شود که جلوه‌های آن به‌خصوص در بهار طبیعت می‌تواند برای گردشگران صفای خاطر و آرامش جسمی و روحی رافراهم کند. منطقه حفاظت شده " ارسباران " به عنوان یکی از زیست‌بوم‌های ثبت شده در یونسکو نیز از جمله جاذبه‌های گردشگری طبیعت (اکوتوریسم) در شهرستان کلیبر همه ساله مورد اقبال جمع زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است.

"اسباران" که در گذشته‌ای نه چندان دور به محدوده وسیعی از کناره رود ارس حد فاصل جلفا تا مغان و بلندی‌های سبلان، بزقوش و سهند اطلاق می‌شد، اکنون به دلایل متعدد از قبیل تخریب عرصه‌های منحصر به‌فرد جنگلی به‌مرزهای شهرستان‌های کلیبر و اهر محدود می‌شود. این منطقه حفاظت شده با وسعت ‪ ۸۰هزار و ‪۶۵۴هکتار در شمال‌غربی آذربایجان شرقی بین سه رودخانه مهم ارس در شمال ، "ایلگنه‌چای" در غرب و " کلیبرچای" در شرق واقع شده و از جنوب به ارتفاعات "سایگرام" متصل است. ارسباران به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب ، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالای خود در سال‌های ‪ ۱۳۵۰و ‪ ۱۳۵۲شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده اعلام شد.

این منطقه‌به دلیل برخورداری‌از طبیعت دل‌انگیز و زیبایی‌های طبیعی،زیستگاه یکی از نادرترین پرندگان جهان به نام " قره خروس " به شمار می‌رود. از همین رو ، سازمان یونسکو ‪ ۲۹سال قبل منطقه حفاظت شده ارسباران را به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره در فهرست مناطق باارزش طبیعی جهان ثبت و در ردیف یکی از نه ذخیره‌گاه زیستکره کشور به شبکه ذخیره‌گاه‌های زیستکره افزود. ارسباران با برخورداری‌از اشکال متنوعی ازصخره‌ها،جنگل‌ها،مراتع،رودخانه‌ها و کشتزارها،طیف وسیعی از زیستگاه‌ها شامل "آنزا" ، "کلن" ، " پیر دره‌سی" ، " قارونلار" ، "قلعه‌دره‌سی وینق"، " شاه‌اتران" و "وایقان" را شامل می‌شود. ارسباران، زیستگاه پستانداران نظیر کل و بز ، گراز ، خرس قهوه‌ای، گرگ، " قره قولاغ " و " پلنگ " می‌باشد. از گونه‌های پرندگان بومی ارسباران می‌توان به " قره خروس قفقازی " ، کبک ، دراج و قرقاول و انواع پرندگان شکاری و تعداد بی‌شماری پرندگان آبزی و خشکی اشاره کرد. در منطقه حفاظت شده ارسباران ‪ ۲۱۵گونه پرنده ،‪ ۲۹گونه خزنده ، پنج گونه دوزیست ، ‪ ۴۸گونه پستاندار و ‪ ۱۷گونه ماهی شناخته شده است.

"مارال"،گونه منقرض شده منطقه ارسباران نیز با انتقال هفت راس از پارک ملی گلستان در فضایی به وسعت هفت هکتار در مرکز تحقیقاتی آینالو رها شده است . پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده ارسباران نیز از دیگر جلوه‌های طبیعی آن است که متناسب با تغییر فصول سال ، زیبایی خاصی به طبیعت منطقه می‌دهد. در واقع از دیگر زیبایی‌های مسحورکننده این منطقه ، تغییر دایمی مناظر و جایگزینی مناسب و متناوب چشم‌اندازهای مرتعی و جنگلی در سراسر سطح منطقه است. انواع گوناگونی از مجموعه‌های علفی و درختچه‌ای ، جوامع مختلف جنگل‌های خزان‌کننده ،بیشه‌زارهای خزان‌کننده هیرکانی همراه با مجموعه‌درخت‌های خزان‌دار و سوزنی‌برگ ، علفزارهای استپی و مراتع ییلاقی در ارسباران یافت می‌شود. در این میان جنگل‌های بلوط "ممرز" به همراه گونه‌هایی چون "کیکم"،"سماق " ،" زرشک "،"انار وحشی" ، سیب و گلابی وحشی، معرف مناطق جنگلی متراکم با اقلیم مرطوب ، حکایت از غنای جنگلی این منطقه می‌کنند. بر اساس آمارهای موجود تاکنون یکهزار و ‪ ۳۰۰گونه گیاهی در منطقه حفاظت شده ارسباران شناسایی شده است. منطقه حفاظت شده ارسباران هم‌اکنون توسط ‪ ۹پاسگاه سرمحیط بانی و محیط بانی مدیریت و نظارت می‌شود. البته اهمیت منطقه ارسباران تنها به دلیل ویژگی‌های خاص اکولوژیکی و توان‌های زیست محیطی آن نبوده بلکه میراث تاریخی و فرهنگی این منطقه نیز خود داستان درازی دارد. وجود آثار تاریخی به ویژه قلعه‌های متعدد از زمان‌های گذشته در ارسباران نشان از دلاوری‌ها و پایمردی انسان‌هایی است که در این منطقه زندگی کرده‌اند. یکی از قلعه‌های مزبور در روستای " تاتار" در بخش شمالی منطقه قرار دارد که از صخره سنگ‌های ساخته شده است. همچنین در روستای "وینق" ساختمانی وجود دارد که از نظر تاریخی و معماری دارای اهمیت زیادی بوده و به شخصی به نام " طومانیانس" نسبت داده می‌شود. این ساختمان که به صورت قصر و قلعه جنگی است ، در دو طبقه ایجاد شده و امروز به عنوان پاسگاه محیط زیست استفاده می‌شود. بنای زیبای دیگر نیز در روستای " آینالو" وجود دارد که از نظر تاریخی هم دوره ساختمان وینق بوده و به گفته مردم محلی در زمان‌های نه چندان دور به عنوان انبار غله کاربرد داشته است.(ایرنا)